Waarom de stethoscoop wél en de zorgrobot niet werkt: 3 redenen waarom zorginnovatie mislukt

Sinds 2018 ben ik werkzaam in de zorgmarkt: een complex speelveld met een hoge diversiteit aan stakeholders en een nog wel hogere verscheidenheid in belangen. In mijn behoefte om dat speelveld beter te doorgronden, besloot ik een aantal zorgcongressen te bezoeken. In de oriëntatie naar het juiste congres, viel me één ding op: Elke flyer, website of email riep hetzelfde: “WE MOETEN INNOVEREN IN DE ZORGMARKT!”

Waarom innovatie noodzakelijk is voor duurzame zorg

De zorg heeft innovatie nodig om het hoofd boven water te houden; het is een veelgehoord en niet nieuw geluid, met een duidelijke oorzaak: het huidige zorgstelsel ervaart toenemende druk op zorgkosten en zorgkwaliteit. Voor de periode 2018-2022 wordt een wereldwijde jaarlijkse groei van 5,4% aan totale zorg uitgaves verwacht. Ter vergelijking: dit was 2,9% voor 2013-2017 [1] en Nederland ligt dit percentage nog hoger.

Daarnaast zien we dat de gemiddelde levensverwachting in de afgelopen 15 jaar in ons land van 78,2 naar 81,6 is gestegen. We worden dus ouder, maar belangrijk om te weten, is dat ongeveer de helft van die extra levensjaren niet in goede gezondheid doorgebracht worden, en dus vragen om langere en extra zorg [2].

Tevens zien we dat het type zorg verandert: waar eerder -vaak acute- overdraagbare ziekten zoals AIDS, Tuberculose en Malaria procentueel de belangrijkste doodsoorzaken waren, zijn nu niet-overdraagbare ziektes (zoals kanker, hart- en vaatziekten en diabetes) in ontwikkelde landen voor 80% de reden van overlijden. De verandering richting een dominant chronisch ziekteprofiel, creëert de noodzaak voor langdurige zorg. Tenslotte vindt een transitie in de vorm van zorg plaats: patiënten hebben in toenemende mate behoefte aan een zorgproces dat past bij hun individuele leefomstandigheden en -wensen. Er ís dus een transitie nodig om deze kostenstijging en druk op kwaliteit een halt toe te roepen. Het antwoord, volgens de markt: innovatie.

“The healthcare industry has experienced a proliferation of innovations aimed at enhancing life expectancy, quality of life, diagnostic and treatment options, as well as the efficiency and cost effectiveness of the healthcare system”

Vincent K. Omachonu (2010)

Inventie of Innovatie?

Ik waan me weer even in de collegebanken en denk aan wat er tijdens mijn studie Strategie & Innovatie is ingestampt: Innovatie is het vertalen van een idee of inventie (uitvinding) naar een product of service dat waarde toevoegt en/of waarvoor klanten bereid zijn te betalen. [3] Met die definitie van innovatie in mijn achterhoofd betrad ik de eerste zorgbeurs. Wat ik aantrof, was een zee van zorgrobots, VR brillen, en technologische hulpmiddelen. Ik was onder de indruk van het grote aantal bedrijven dat dit soort producten aan het ontwikkelen is, én realiseerde me dat ik geen van die tools in mijn eigen zorg-ervaring, dan wel bij mijn oma in haar (toch aardig moderne) Larens verzorgingstehuis tegenkom.

Wat is zorginnovatie dan precies? Waarom lijkt het gat tussen hetgeen wat wordt ontwikkeld, en de daadwerkelijke adoptie en toepassing in de zorgmarkt zo groot? Zag ik hier wellicht het voorstadium van innovatie, waar de inventies zichtbaar waren maar de -volgens de definitie- commercialiseringsslag nog gemaakt moest worden? Of kent Healthcare überhaupt een andere definitie van innovatie?

Omachonu (2010) [4] stelt dat zorginnovatie vaak gaat over de verbetering van  een behandeling, diagnose, educatie, preventie en onderzoek te verbeteren, met het doel om op de lange termijn kwaliteit, veiligheid, efficiëntie en kosten te verbeteren. Gelukkig geeft hij aan dit zelf ook nogal een abstracte, fuzzy definitie te vinden. Hij stelt dat het noodzakelijk is het concept van zorg innovatie verder te ontleden om zorgbeleidsmakers en -uitvoerders in staat te stellen om voor de juiste innovaties te kunnen kiezen, oftewel: to evaluate, adopt and procure services in ways that realistically recognize, encourage and give priority to truly valuable healthcare innovations. Om die truly valuable innovations te realiseren, veronderstelt hij dat een samenspel en evenwicht gecreëerd moet worden tussen alle variabelen in het framework.

We zouden hier een zeer uitvoerige discussie kunnen starten over de volledigheid/generaliseerbaarheid van het model, maar wat wellicht interessanter is, is in te zoomen op het huidige Nederlandse zorgstelsel en te onderzoeken welke zaken optimale werking van dit model tegengaan. Ik identificeerde 3 significante drempels:

1) Integrale innovatie

De meesten van ons zijn bekend met het verschil tussen incrementele en radicale innovatie, maar minder met de nuance in het verschil tussen product-, proces- of  structurele innovaties: de belangrijkste typen innovaties in Health care. (Varkey, et al., 2008)[5].  En juist in de integratie tussen die drie typen, gaat het vaak fout.

Denk aan de verpleger die niet precies begrijpt hoe hij de medische instructies m.b.v. de VR-bril (product) overbrengt richting de patiënt, waardoor zijn proces vertraagt i.p.v. efficiënter wordt. Structurele innovatie heeft betrekking op de interne en externe infrastructuur en het veranderen van het ecosysteem waarin de patiënt zich bevindt. Alleen als de facetten in dat ecosysteem (zie ook figuur 1) de productinnovatie ondersteunen, is daadwerkelijke adoptie van de innovatie mogelijk.

Een voorbeeld waarin deze integrale innovatie wél werkte? De aloude stethoscoop.

De komst van dit ogenschijnlijk simpele medische instrument (product) zorgde ervoor dat dokters hun auscultatie (luisteren naar geluiden in het lichaam) niet langer hoefden uit te voeren door hun oor tegen op het desgewenste lichaamsdeel te plaatsen (proces), maar met behulp van deze tool het proces sneller én bovendien accurater konden uitvoeren. Structurele acceptatie ervan zorgde dat ook andere artsen deze taken goed en vaker konden uitvoeren.

Even tussendoor..

Meer weten over succesvol innoveren? Het boek ‘Van Idee naar Startup’ helpt je met het omzetten van een idee naar een succesvolle innovatie. Bestel het boek nu op Bol.com

2) Dominant design

Die structurele acceptatie brengt ons bij het tweede punt: de aanwezigheid van een dominant design[6] in de markt. Bij  een dominant design is sprake van een product of procesarchitectuur die een productcategorie domineert. Meestal is dat meer dan 50% van de markt. Een dominant design is een de facto standaard, wat betekent dat het een industriestandaard is, terwijl deze niet officieel is erkend of afgedwongen.

Misschien wel één van de bekendste voorbeelden hiervan (buiten de zorg): het QWERTY toetsenbord. Dit toetsenbord -wat voor de typemachine als alternatief voor het alfabetische ‘toetsenbord’ werd ontworpen zodat de ‘toetsen’ niet aan elkaar bleven plakken-, werd -ook al was het bij lange na niet het meest efficiënte toetsenbord- het heersende ontwerp voor computers, en zorgde ervoor dat bedrijven als Apple en Microsoft snel op grote schaal hun hardware en software verder konden ontwikkelen en op basis van 1 compatable design snel hun producten voor een groot publiek beschikbaar en gebruiksvriendelijk konden maken. Op basis van dit dominante ontwerp kon de industrie voortbouwen. 

Een voorbeeld waarin dit dominant design níet aanwezig is? Denk aan de talloze zorgplatformen die op dit moment door start-ups/ scale-ups en corporates worden opgezet. Maar zeker ook aan het voor velen bekende (en wellicht frustrerende) Nederlandse EPD (Electronisch patient dossier), waarbij na eerdere pogingen tot landelijke invoering nu uiteindelijk (de individuele privacy zwaarst wegend) is gekozen voor 44 separate regionale systemen, waarin onderlinge informatie niet of zeer inefficiënt uitgewisseld kan worden.

3) Verspreiding en schaalbaarheid van innovatie

Dit EPD brengt ons bij de derde drempel: de verspreiding van innovatie. Berwick [7] stelt dat uitvindingen in de zorg al gecompliceerd zijn, maar dat de verspreiding ervan nog véél ingewikkelder is. Varkey voegt daar aan toe dat veel hele goede zorg uitvindingen verloren gaan omdat de markt of omgeving simpelweg niet in staat is deze noviteiten op grote schaal te adopteren.  

En dat is niet zo vreemd. Immers, anders dan in een door marktwerking gekenmerkte branche, worden innovaties in de zorgmarkt vaak bepaald en gereguleerd door regelgeving. Daarnaast heeft de zorg – hoe cru het ook mag klinken- het begin van een innovatieproces vaak het ontstaan van handicaps, permanente issues of zelfs de dood tot gevolg. [8] Niet iets waar je lichtvoetig op grote schaal mee experimenteert, of waarvan iemand graag het risico wil dragen.

Daarnaast is het niet ongebruikelijk dat ziekenhuizen en zorginstellingen hun eigen reputatie en standaarden hoog willen houden, wat kan leiden tot een cultuur van bescherming en zelfs geheimhouding. Wat een omgekeerd evenredig verband kent met het concept organisational learning: het verspreiden van innovaties en nieuwe werkwijzen. 

Een voorbeeld waarbij dit wél goed werkt? Het International Council of Nurses (ICN): een organisatie die op haar website innovaties in ‘nursing’ tentoonstelt met het doel de verspreiding van nursing innovaties te faciliteren. Een erg goed Nederlands voorbeeld hiervan vind ik https://www.zorginnovatie.nl/, maar ook GROZ.

Wordt de zorg in deze wetenschap nu spoedig een eenvoudige markt om innovaties in te toetsen, verspreiden en adopteren? Dat lijkt me complex. Bewustwording van de drie barrières en van de specifieke rol van de desbetreffende innovatie in het ecosysteem, kunnen er echter wel voor zorgen dat een completer begrip wordt ontwikkeld van wat innovatie in de zorgbetekent. En met die wetenschap, kunnen wellicht keuzes gemaakt worden die zorgen voor het vaker kiezen voor de júiste vorm van innovatie.

Over de auteur
Dit blog is geschreven door Merel Koppen, health solutions manager bij PostNL. Vanuit haar rol is ze dagelijks bezig met innovaties in de zorg. Vragen of opmerkingen n.a.v. het artikel? Voeg haar toe op LinkedIn.

Bronnen

[1] https://www2.deloitte.com/global/en/pages/life-sciences-and-healthcare/articles/global-health-care-sector-outlook.html

[2] State of Health in the EU Nederland Landenprofiel Gezondheid 2017)  

[3] http://www.businessdictionary.com

[4] Omachonu, V. K. 2010. Innovation in Healthcare Delivery Systems: A Conceptual Framework. The Innovation Journal: The Public Sector Innovation Journal, Volume 15(1)

[5] Varkey, P., A. Horne,and K.E. Bennet. 2008. Innovation in Health Care: A Primer. American Journal of Medical Quality, vol. 23: 382-388.

[6] Dominant Designs and the Survival of Firms – Utterback and Suarez

[7] Berwick, D.M. 2003. ―Disseminating Innovations in Health Care,‖ JAMA. 289: 1969-1975.

[8] Lansisalmi, H., M. Kivimaki, P. Aalto, and R. Ruoranen. 2006. Innovation in Healthcare: A Systematic Review of Recent Research. Nursing Science Quarterly, vol. 19: 66-72.